Verroest, brand!

Kroonroest (Puccinia coronata) op Vuilboom

Met de publicatie van de handzame "Veldgids Plantengallen" door Roelof-Jan Koops is de belangstelling voor vreemde woekeringen op planten zichtbaar toegenomen. Galappels, stuitergalletjes en wilgenroosjesgalmug worden bekende namen. Vaak zijn het beestjes die de plant gallig maken maar soms zijn minuscule schimmelsporen de boosdoener. Met dit verhaal wil ik mijn lezers eens meenemen in de wereld van Roesten, Branden en andere bizarre schimmels.

Jeneverbes-Meidoornroest (Gymnosporangium clavariiforme), gefotografeerd in Zuid-Turkije

Lijsterbes-Jeneverbesroest (Gymnosporangium cornutum) = Perenvuur

Roesten hebben misschien wel de meest ingewikkelde levenscyclus van alle levende wezens. Vaak hebben ze twee soorten planten nodig om het jaar rond te komen. En dan worden er ook nog eens vier verschillende soorten sporen gemaakt. Als voorbeeld even de blik gericht op de Meidoorn-Jeneverbesroest en de Lijsterbes-Jeneverbesroest. Nadat een mannelijke geslachtscel versmolten is met een een uitstekende schimmeldraad blijven de kernen van beide cellen bewaard en vormt zich een tweekernig weefsel. Deze vormt uiteindelijk een sporendragertje (aecia) waaruit de aeciosporen komen. Dan volgt misschien wel de allergrootste prestatie, Van Meidoorn of Lijsterbes moet de spore op weg naar een Jeneverbes. Daar worden ook weer sporen (urediniosporen) gevormd die ervoor zorgen dat de gehele boom geïnfecteerd wordt. Tegen de winter, of in Zuid-Europa als het droge seizoen begint, worden tweecellige en vooral dikwandige sporen gevormd (de teliosporen). Nadat cellen (en kernen) met elkaar versmolten zijn worden na de winter gewone sporen gevormd zoals ook de Vliegenzwam dit doet (basidiosporen). Deze kiemen op hun andere gastheer en de cyclus is rond.

Zuring-rietroest (Puccinia phragmites)

Zuring-rietroest (Puccinia phragmites) op Pijpestrootje

Een ander bekend voorbeeld van gastheerwisseling is de roest op Veldzuring en allerlei grassen. Het begint in het voorjaar kleine witte sporendragers aan de onderzijde van een zuringblaadje. Laat in de zomer worden allerlei grassen geïnfecteerd en zaden kleuren helder oranje.

Kroonroest (Puccinia coronata) op Vuilboom

Brandnetelroest (Puccinia caricina)

Hondsroosroest (Phragmidium mucronatum)

Veel sporendragers van Roesten zijn fraai oranje gekleurd. Kroonroest op Vuilboom is elk voorjaar weer even opvallend. Takken en bladeren zijn vaak vervormd en overal zijn de oranje aecia (sporendragertjes) zichtbaar. Roesten op brandnetels en rozen zijn wat bescheidener maar met even goed zoeken zijn ze wel te vinden.

Meeldraadbrand Grootbloemmuur (Ustilago violacea)

Meeldraadbrand Dagkoekoeksbloem (Ustilago violacea)

Ook Branden zijn schimmels. Zonder waardplantwisseling maar wel met verschillende sporenvormen. Vaak zijn deze zo onopvallend dat ze nauwelijks zichtbaar zijn. Alleen bij de bekende meeldradenbrand (antheren brand) bij Dagkoekoeksbloem en Grootbloemmuur zijn de donkere sporenmassa's goed te zien. Dan wordt ook meteen duidelijk waar de naam Brand vandaan komt. De bloemen lijken wel bestrooid met een dikke, zwarte aslaag.

Vossenbesbladgast (Exobasidium vaccinii)

Hongerpruim (Taphrina pruni)

Roesten en branden zijn niet de enige schimmels die gallen veroorzaken. Op bosbessen en Azalea treedt soms de Oortjesziekte of Vossenbesbladgast op. Takken en knoppen worden vervormd tot wit bepoederde, rood aangelopen misvormingen. Elzenvlaggen en Hongerpruimen worden nog vaker gevonden. Beide behoren ze tot een andere klasse van schimmels (Ascomyceten, zakjeszwammen) die het voorzien hebben op vruchten. Wat een belofte voor een nieuwe boom of smakelijke vrucht had moeten zijn is uitgegroeid tot een rode, holle flap.

Roesten en branden zijn het gehele jaar te vinden maar voor de mooiste vormen moeten we vooral in het voorjaar gaan zoeken. Ga er eens naar kijken, het blijft steeds weer kleurrijk verrassend.