Expeditie Rups

Het Groningse Westerkwartier, eens een veengebied waar zee en mens hun tanden ingezet hebben. Verdronken zandruggen lagen na eeuwen weer aan het oppervlak en werden bebouwd met lange linten van dorpen. Nu, in 2014, is vrijwel alles ontgonnen en verkaveld op enkele kleine groen-paarse pareltjes na. De Jilt Dyksheide (noordelijk van Marum en zuidelijk van Opende) is daar één van. Een rechthoekig stukje hei, omgeven door houtwallen en doorsneden door een raster voor een gezellige kudde landgeiten.

Op 6 september was dit de locatie voor een bijzondere opvoering van de expeditie "Rups". Een bont gezelschap leek wel een verstilde dans op te voeren. Enkele passen voorwaarts, dan diepzinnig staren naar het groen en vervolgens kwam het tromgeroffel. Kleine kringen vormden zich, schermen klapten open en met brede armgebaren werden bomen en struiken beklopt en beroerd. Vroege herfstbladeren verzamelden zich achter oren en brillen maar daar bekommerden de spelers zich niet om. Even later werd eerbiedig voor het laken gebogen en zodra de kreet "RUPS" klonk ontstond een warrelende kluwen van armen, benen en vooral lenzen.

Dit was geen toneel maar de laatste excursie van de Groen en Doen rupsencursus. Deelnemers uit de drie noordelijke provincies hadden zich in het voorjaar met rupsenkenner Jeroen Voogd stevig voorbereid op deze dag. Dankzij de welwillende medewerking van Staatsbosbeheer hadden ze een perfect oefenterrein voor het verder uitbreiden van hun rupsenkennis gekregen. En het resultaat mocht er zijn: 23 soorten rupsen werden gezien. De ruimte ontbreekt helaas om ze allemaal voor te stellen en ik beperk me tot een selectie met enkele vertegenwoordigers van alle gevonden vlinderfamilies.

Bruine grijsbandspanner, op Grauwe Wilg

Hagedoornvlinder, op Berk

Porseleinvlinder, mogelijk op Eik

Spanners waren overal te vinden. Vaak als jonge rupsjes van maar enkele centimeters groot maar toch ook enkele grotere exemplaren. Als ze vanaf hun tak op het gespannen laken vallen demonstreren ze meteen hun naam. Rekken en strekken kunnen ze als de beste, helemaal opgespannen tot ze niet verder kunnen reiken en dan in een mooie krul het lijf meetrekkend naar voren. Bruine Grijsbandspanners zijn echte wilgeneters, de Witte Grijsbandspanner houdt meer van Berk. Maar er zijn ook bijna alleseters als Hagedoornvlinders en Porseleinvlinders. Als vlinder al spectaculair mooi maar als rups zijn ze ook bijzonder fraai getekend.

Psi-vlinder, op Berk

Donkere marmeruil, op Pijpenstrootje

Vertegenwoordigers van de, in Nederland, vrijwel even grote uilenfamilie waren er bar weinig. Helemaal op het eind van de tocht plofte een Psi-vlinder uit een Berk. Spectaculair bont gekleurd maar helemaal bizar is de in elkaar gedraaide haartoef achter de kop. En dat alles zonder dat er gel aan te pas komt om alles in vorm en rechtop te houden. De reden van deze maffe uitdossing is te vinden bij zijn grootste vijand: de koolmees. Een gladde rups is vele malen makkelijker door te slikken dan deze haarbal. Zoals bijvoorbeeld het kleine rupsje van de Donkere Marmeruil. Maar die is weer nauwelijks te vinden tussen hoge pollen van Pijpenstrootje. Ook voor ons was dit echt een toevalstreffer.

Wapendrager, op Berk

Donkere Wapendrager, op Wilg / Populier

Donkere Wapendrager met Eulophus lavarum, een sluipwesp

Tandvlinders lijken op het eerste gezicht wel wat op uilen. Groot en stevig behaard maar als vlinder altijd zonder de kenmerkende uilvlekken en vrijwel altijd met een stukje achtervleugel die in rust als tandje tussen de gesloten voorvleugels uitkomt. Wapendragers worden in september veel gevonden. Ze beginnen hun leven vaak in een creche en pas als ze goed op lengte zijn zwerven ze uit. Eik en Berk vinden ze uitstekend te eten. Langs het lange pad, naast het afgerasterde geitenperceel, werden ook nog twee rupsen van de Donkere Wapendrager gevonden. De rups heeft een voorkeur voor populier, die hier overal opschiet, maar werd mogelijk gevonden op wilgen die er naast stonden. Er zijn er twee die veel op elkaar lijken, de Bruine heeft echter twee zwarte stippen op het achterlijf. Ons tweede exemplaar lag er wat sloom bij, mogelijk was hij (of zij) toe aan een vervelling. Maar dat zou slecht gaan aflopen. Op de rups zat een sluipwesp (Jeroen Voogd herkende de soort als Eulophus lavarum) te wachten tot de vervelling achter de rug was. Dan is de rups zacht genoeg om een ei af te zetten en haar jong te voorzien van een wandelende voorraadkast levend vlees. Helaas, deze rups zal nooit vlinder worden.

Hageheld, op struikheide

Donsvlinder, op Eik

Slakrups op Eik

Al speurend en kloppend werd nog veel meer gevonden. Piepjonge Hageheld rupsjes bijvoorbeeld. Net bezig met hun eerste maaltijd van struikheide blaadjes en nog niets vermoedend van de lange winter die voor hun ligt. De Donsvlinders waren al goed op formaat. Het zijn Spinneruilen die zich voeden met blad van allerlei loofbomen. Geen echte fijnproevers zijn het. De bizarre Slakrups heeft  wat dit betreft meer pretenties, alleen eikenblad is goed genoeg. Aan de "tandjes" rondom het lijfje is goed te zien dat het een jong dier is, tijdens latere vervellingen zullen deze verdwijnen.

Vrijwel iedereen heeft wel wat met vlinders maar zolang ze nog jong zijn worden ze nauwelijks opgemerkt. Ga er eens naar kijken en sta versteld van de enorme variatie.