Mijnwerkers

Bruine rozenmineermot (Stigmella anomalella)

De grote oktoberstorm heeft een onverwacht voordeeltje gebracht voor natuurspeurders: veel wat eens onbereikbaar hoog was ligt nu op ooghoogte. Boomkronen, toppen van struiken en allerlei klimmers behoren nu tot de kruidlaag en dat betekent heel veel blad om eens rustig te bekijken op interessante knagers. Voor grote rupsen is het begin november al bijna te laat maar tussen boven en onderkant van veel bladeren wordt nog hard gewerkt of zijn sporen van mijnwerkers terug te vinden. Geen tweebenige mensen die er te gast zijn maar zespotige rupsjes van allerlei mineermotjes.

Hangmotmot (Lyonetia clerkella), op berk

Zoals wel vaker was ik niet de eerste die op het idee kwam eens de loep te richten op deze bijzondere diertjes. Jelle Reumer, directeur Natuurhistorisch Museum Rotterdam, schreef er over in zijn wekelijkse column voor Trouw. "Jelle's weekdier" (zijn werktitel) was ditmaal de Late Eikenmineermot. Mijn zoektocht naar mijntjes leverde vandaag vooral veel Hangmotmotjes (Lyonetia clerkella). Jonge berkjes hadden in bijna elk blad wel een rupsje gehad. Als een dronken tor hadden ze zich een weg door het bladmoes gegeten. Grote lussen makend, geregeld hun oude gangen kruisend en uiteindelijk uit de mijn kruipend om zich te verpoppen in een hangmatje aan de buitenkant van het blad.

Beukenvouwmot (Phyllonorycter maestingella)

Hazelaarvouwmot (Phyllonorycter nicellii)

Hazelaarblaasmot (Phyllonorycter corylii)

Veel bescheidener zijn de Vouwmotjes. Geen doldriest geknaag maar rustig blijven liggen is hun motto. Soms alleen aan de onderkant van het blad actief, soms juist aan de bovenkant. Om ze op naam te krijgen is het wel handig om een redelijke bomenkennis te hebben. Op Beuk bijvoorbeeld zit alleen de Beukenvouwmot. Vaak tussen twee nerfjes knaagt het diertje zover door dat de cuticula van het blad (de "opperhuid") helemaal samentrekt tot een van boven zichtbare plooi. Hazelaars hebben vaak twee soorten, de Hazelaarblaasmot leeft aan de bovenkant terwijl de Hazelaarvouwmot alleen aan de onderkant te vinden is. Sta er eens bij stil, dan valt op dat de eerste soort het blad niet laat samentrekken maar een doorschijnend velletje achterlaat. Zo heeft elke soort zijn eigen eetgewoontes.

Eikenvlekmot (Tischeria ekebladella)

Bramenvlekmot (Coptotriche heinemanni)

Veel rupsen van mineermotjes lijken volgens een strak plan te werken. Een gang of een plooi, precies zoals alle anderen van zijn of haar soort het ook doen. Maar er zijn ook van die ruige lieden die maar wat doen. Knagen tot je letterlijk uit het blad barst lijkt het wel. De Eikenvlekmot of de Bramenvlekmot bijvoorbeeld. Alles verdwijnt wat voor hun hapgrage kaken ligt, wat overblijft is slechts de geest van het blad. Hol, leeggehaald, nutteloos. Verpoppen in dit verlaten pand heeft geen zin, even een draadje spinnen en je bent op de grond voor een lange winterrust.

Iepenkokermot (Coleophora badiipennella)

Bruingrijze kokermot (Coleophora serratella), op Zwarte Els

Goudvleksteltmot (Caloptilia alchemiella0

Om als mijnwerker je jonge leven te slijten moet je wel behoorlijk inleveren. Pootjes heb je niet nodig omdat je letterlijk in de soep ligt. Maar ook het lijf moet passen tussen boven en onderkant van het blad. Lukt dat niet? Dan is er altijd nog de oplossing die de Kokermotjes gevonden hebben. Bouw een huis, kruip er in als een heremietkreeft en steek kop en kaken in het blad. Wel wat opvallend maar toch beschermd voor een hongerige snavel. Als de rups zich verplaatst of gaat verpoppen blijft er een licht vlekje achter in het blad. Steltmotjes en Zebramotjes kennen dit probleem ook. Als jong rupsje is er niets aan de hand, alles past dan nog in een blad. Maar als de groei goed doorzet zit er niets anders op dan de beschutting te verlaten, een bladlob om te vouwen en daaronder verder doorgaan met eten.

Paardenkastanjemineermot (Cameraria ohridella)

Plataanvouwmot (Phyllonorycter platani)

Akenvruchtmineermot (Ectoedemia louisella)

Veel mijnen zijn eenvoudig te determineren als de boom, struik of kruidachtige plant waar ze op voorkomen bekend is. Op Paardenkastanje heb je alleen de overal aanwezige Paardenkastanjemineermot, op Plataan de Plataanvouwmot en in de vruchten van Spaanse Aak is de Akenvruchtmineermot te vinden.

Gewone eikenblaasmijnmot (Ectoedemia albifasciella)

Gewone eikenmineermot (Stigmella roborella)

Op eik wordt het al veel lastiger. Kleine vlekmijntjes bij de nerf of midden in een groen eiland kunnen van een aantal Eikenblaasmijnmotjes (Ectoedemia sp.) zijn; vouwmijntjes van diverse Eikenvouwmotjes (Phllonorycter sp.) en lange kronkelmijntjes van diverse Eikenmineermotjes (Stigmella sp.). Zelfs met de uitstekende tabel van Willem Ellis (Bladmineerders) blijft het best lastig om ook deze vlinderrupsjes goed op naam te krijgen. Ondanks al deze uitdagingen is de herfst een uitstekend seizoen om eens kennis te maken met deze bijzondere mijnwerkers.