Leven en dood met de ijstijd

Hunebed Bronneger

Een klamme deken van hoge mist dempt elk geluid behalve de zanglijster die zijn eerste strofen van dit jaar aan het oefenen is. Een beuk kijkt met kale takken wat vermoeid omhoog, een zandpad strekt zich uit naar de horizon. Het landschap voelt oeroud aan, de akkers zijn  wat groter geworden, bossen en heide juist kleiner. Het gevoel wordt versterkt door lage grafheuvels links en hunebedden rechts. Meer dan 100.000 jaar geleden kwam de eerste mens in dit ijstijdlandschap aan. Meer dan 5000 jaar geleden werden de eerste dorpen gesticht. Duizenden mensen liggen hier begraven. Teruggeven aan het landschap, eerst bijgezet in een steengraf, later als crematieresten onder een opgeworpen heuvel.

Hunebed Borger

Dit is de omgeving van Borger in het hart van het Olde Landschap Drenthe. Tweehonderdduizend jaar geleden (derde ijstijd) bedolven onder het ijs, tachtigduizend jaar (vierde ijstijd) geleden een verlaten toendra bezaaid met Scandinavisch puin. Stenen uit Zweden, Noorwegen, Finland en wat we nu kennen als de Botnische Golf. Meegevoerd op of door het landijs en verweesd achtergelaten in de lage landen. Granieten en porfieren  als vulkanische herinnering aan de vorming van het Scandinavische oergebergte. Snel of juist langzaam gestold in diepe kraterpijpen terwijl de verdwenen continenten Baltica en Laurentia letterlijk met elkaar versmolten. Er tussen brokken rode zandsteen, souvenirs uit een tijd dat de dinosauriërs net kwamen kijken. Verwaaid en uitgespoeld uit de grote woestijn die 275 miljoen jaar geleden grote delen van het huidige Europa bedekte.

Zwerfstenen op een akker bij Bronneger

Linksboven: Perniögraniet; Rechtsboven: Rapakivigraniet; Linksonder: Alandgranietporfier;
Rechtsonder: Myolonietgneis, Midden: Rode Dalazandsteen (Stenentuin Hunebedcentrum)

De eerste mensen jaagden er op reuzenherten, mammoeten en oerossen. Later kwamen er volkeren die uit het verre oosten kennis mee brachten waarmee zelf voedsel verbouwd of gekweekt kon worden. De toendra was veranderd in een oerbos met rivieren in de oude smeltwaterdalen. Het Hunebedcentrum in Borger vertelt het verhaal over mannen die zich met stenen bijlen een weg kapten door dit bos. Het gebied bleek echter  bezaaid met grotere en kleinere keien. Van de grootste stenen werden tientallen hunebedden gebouwd, dertien van deze grote steengraven hebben hier gestaan. Allen langs de eerste snelweg van ons land, de ossenweg over de Hondsrug.

Replica van huis uit de Trechterbekercultuur (Hunebed Centrum Borger)

Hunebed Borger

Hunebed Borger, entree

Hunebed Bronneger

Stenen als zwijgende en toen nog ongekende herinneringen aan een ijzig verleden. Duizenden jaren later werd ontdekt dat juist op één van de hunebedden bij Bronneger, noordoostelijk van Borger, een minuscuul klein plantje ver van zijn Scandinavische groeiplaats door het gletsjerijs gedumpt is. Het Granietmos van nu stamt  rechtstreeks af van sporen of misschien zelfs plantjes die door het ijs  meegesleept zijn. Blaadjes van nog geen twee millimeter met een opvallende lichte en sterk getande top. Wat een ervaring, zitten naast een hunebed waarvoor 5400 jaar geleden een dorp zich maandenlang uitgesloofd heeft. En op de steen een nietig en zeer zeldzaam mosje met doorzichtige bladpunten. Even er over strijken en je bent terug in de ijstijd!

Hunebed Bronneger, begroeid met o.a. Granietmos uit de IJstijd

Granietmos, een ijstijdsouvenir

Maar er is meer leven op deze ijstijd relicten. Korstmossen tieren welig op zondoorstoofde plekjes. Een wittige korst zou mogelijk Granietblauwkorst (Porpidia macrocarpa) kunnen zijn. Korstmoskenner Laurens Sparrius geeft echter aan dat er geen vruchtlichamen op zitten en dus een correcte determinatie niet mogelijk is. Laag bij de grond groeien dichte matjes met Klauwtjesmos, spleten in het graniet bieden ruimte aan Muisjesmos en Muursnavelmos strekt zijn stengels uit over een steil opstaand stuk steen. Waar de zon niet kan komen zijn het vooral groenwieren die bonte stenen een monotoon groen aanzien geven

Granietblauwkost niet zekere determinatie)

Klauwtjesmos

Kroesmos (het grijze korstmos) en Muisjesmos

Muursnavelmos

Aptacoccus lobatus, een groenalg

Leven en dood uit de ijstijd. Gletsjerpuin gebruikt als monument voor overleden dorpsgenoten maar ook laatste groeiplaats van vergeten plantjes uit het hoge noorden.