Sieralgen, verborgen leven

Appelbergen

Geleidelijk kruipt de herfst over het Groningse ven. De laatste pluizen van Wollegras en Veenpluis zijn verstoven, de Dodaars is weggetrokken, de Heikikker zit diep ingegraven en Gagel heeft zijn geurige knoppen ingepakt voor wat komen gaat. Onder water zweeft Waterveenmos als veertjes gedragen door de wind. Tot ver in de winter is hier het verborgen leven te vinden.

Waterveenmos, uitstekende vindplaats van sieralgen

Een plukje veenmos, even schudden om de grootste hoeveelheid water kwijt te raken en dan goed knijpen boven een bakje. Wat direct opvalt is dat het druppelende water dofgroen gekleurd is. Dat kan nooit van het veenmos afkomstig zijn, het zijn microscopisch kleine algjes (wieren) die hier in enorme getale voorkomen.

Micrasterias thomasiana, Mensinge, een grote sieralg

Closterium leiblinii, De Horte, Dalfsen, een kleine sieralg

Sieralgen (Desmidiaceae) behoren tot het mooiste verborgen leven van Nederland. Zwevend of vastgehecht aan waterplanten gedijen ze het beste in helder water zonder al te veel concurrentie van opdringerige draadalgen of cyanobacteriën (vroeger blauwwieren genoemd). Een helder heideven is een ideale locatie om eens kennis te maken met deze bijzondere groenwieren. Maar ook in een open tuinvijver of tussen blaasjeskruid in een boerensloot kunnen sieralgen gevonden worden.

Netrium digitus, Steenbergen, tot 0,4 mm groot

Cosmarium pyramidatum, een dwergje naast de grote Netrium

Hyalotheca dissiliens, Mensinge

De kleinste zijn niet veel groter dan een 10/1000ste millimeter, de grootste halen zonder meer 0,2 tot 0,4 millimeter en zijn met het blote oog te zien als zwevende groene stipjes. Sommige zien er uit als miniatuur bananen, andere zijn rond of gevormd als een rijk gedecoreerd kruis. Zelfs draadvormige soorten komen voor.

Tetmemorus brebissonii, Witterveld

Opvallend aan de meeste soorten is de symmetrische tweedeling. Net alsof twee cellen niet goed afscheid van elkaar konden nemen na de deling. In het centrum ligt de kern, aan beide kanten twee gelijke helften. Vol met bladgroenkorrels of opgeslagen zetmeel als reservevoorraad voor donkere dagen.

Cosmarium formulosum, De Horte, Dalfsen

Ook de meeste collega biologen lopen, net als ik, voorbij aan deze verborgen wereld. Voor mij kwam de openbaring tijdens een lezing van sieralgen kenner Marien van Westen. En dat ook nog eens op een uitgelezen moment tijdens de voorbereiding van een cursus over veen en een presentatie over leven in een waterdruppeltje. Marien trekt al jaren knijpend en persend langs de Drentse wateren. Het resultaat is te zien op zijn bijzondere website, Desmids of Drenthe. Met zijn hulp ben ik vervolgens ook gaan zoeken en begon de zoektocht naar namen. Een oud microscoopje uit de tachtiger jaren bleek voldoende om steeds weer nieuwe soorten te ontdekken. Ongekend mooi en boeiend.