Waterbiezen, bijzondere planten

Gewone Waterbies  (Kardinge, Groningen)

Als wekelijks columnist van het Harener Weekblad krijg ik geregeld verzoeken voor bijzondere groene onderwerpen. Maar vandaag bracht de digitale post een geheel andere vraag: schrijf eens een blog over Waterbiezen. Groen, grasachtig en voor beginnend floristen vaak lastige soorten. De vraag kwam niet helemaal uit de grijze lucht vallen. Het begon met een tweet rond de start van de door Natuurpresentaties gegeven Groen en Doen cursus "Flora Gevorderd" in Haren waarin Waterbies letterlijk voor het voetlicht gezet werd. Hun "tweetmaster" liep er een paar dagen mee rond en vandaag kwam het hoge woord er uit: "ik wil er meer van weten".

Scherpe Zegge (Haren)

Zandzegge (Havelte)

Mattenbies (Orvelte)

Waterbiezen behoren tot een grote familie van grasachtige planten, de Cypergrassen (Cyperaceae). Meest bekend hiervan zijn de Zegges met hun driekantige stengels en vrijwel altijd eenslachtige bloemen. Grote pollen sieren slootkanten maar ook kunnen ze op gortdroge zandverstuivingen en duinen uitstekend uit de voeten. Veenpluis en Eenarig Wollegras zijn zeker in Oost-Nederland even bekend. Vroeg in het voorjaar bloeiend en daarna voorzien van een feestelijke witte pluim. Mattenbies, bekend als grondstof voor biezen stoelbekleding, behoort samen met Galigaan tot de werkelijke reuzen van deze plantengroep. Van modderige bodem tot stengeltop meten ze soms meer dan twee meter.

Links Waterbies, rechts Veenbies (onbekende flora, Wikipedia)

Veenbies (Zeegse)

Gewone Waterbies (Bentheim)

Waterbiezen hebben afscheid genomen van alles wat ze wel konden missen. Een bladschijf bijvoorbeeld. Alleen aan de stengelvoet zitten nog een paar bruine tot dieprode bladschedes.Dit is ook meteen het verschil met Veenbies die nog één bladschijfje heeft. Bloeien doen ze uitbundig maar ook weer met bijna niets. Geen bloemkroon of kelk, gewoon een paar miniatuur borsteltjes onder aan het vruchtbeginsel.

Gewone Waterbies (foto Wikipedia)

Slanke Waterbies (Schiermonnikoog)

Naaldwaterbies (Drents Friese Wold)

Wereldwijd zijn er ruim honderdijftig soorten Waterbies. In Nederland moeten we het doen met slechts zes. Drie hiervan zijn vrij zeldzaam tot uiterst zeldzaam (Eivormige Waterbies). Meest algemeen is de Gewone Waterbies, overal in onze klei- en laagveengebieden is deze soort wel te vinden langs slootkanten. Dankzij een kruipende wortelstok staat bijna niets een ongeremde groei in de weg. In de duinen kan gezocht worden naar de Slanke Waterbies. Bijna identiek maar let eens op het aartje. Het onderste, lege en dus steriele, kafje omsluit bij de Slanke Waterbies de steel als een manchet. Bij de Gewone Waterbies liggen er twee, eveneens steriele, kafjes tegen de onderkant van de aar aan. Oevers van vennen maar ook op open rivierklei zijn plaatsen om uit te kijken naar Naaldwaterbies. De vierkante stengel geeft direct zijn identiteit prijs, alle andere soorten zijn rolrond.

Veelstengelige Waterbies (bron: http://erick.dronnet.free.fr/) 

Waterbiezen gedragen zich als bijzondere pioniers. Kiemend op kale, natte blubber en dan vervolgens heel lang stand houdend. Veelstengelige Waterbies gebruikt daarvoor een wel heel bijzondere techniek. Na de bloei buigt het aartje devoot het hoofd. Zodra het water of een waterverzadigde bodem geraakt wordt lijkt de plant wakker te worden en het aartje groeit uit tot een nieuwe plant. Zonder de wortelstok van de Gewone Waterbies kunnen zo letterlijk meters afgelegd worden. Deze strategie blijkt buitengewoon succesvol om bijvoorbeeld oprukkende Knolrus voor te blijven.

Determineren van Waterbiezen is niet echt moeilijk, het is een kwestie van goed kijken en gewoon proberen. Zonder woorden vertellen ze elk een bijzonder verhaal over waterkwaliteit en ecologische kwaliteit van onze natuur.