Mosgroen

Mosgroene wal, Huis ter Heide (Norg)

Een wandelaar ziet een bos met heel veel groen, een natuurgenieter ziet een bos met mos, een tuinman denkt direct aan kalk maar een bryoloog wordt er blij van. Mos, groen in duizend tinten, vormen en gelukkig veel minder soorten.

Gesteelde Haarmuts

Meer dan 30 jaar geleden waren mossenkenners een bijna uitstervende diersoort. Kraamkamers voor de nieuwe generatie sloten hun deuren en ik was nog net niet de laatste student die het licht mocht uitdoen. Gelukkig was bij mij de eerste spore al lang daarvoor ontkiemd. Blaadjes gekregen bij de Jeugdbond voor Natuurstudie en daarna opgroeiend bij de Bryologische Werkgroep. Toen kwam een lange periode dat alles van Beerdiertje tot Braakrussula en Bruine Vierbandspanner mij van het mossige pad af zou leiden. Maar in september mag ik mogelijk een Groen & Doen introductiecursus Mossen verzorgen. En dus wordt het tijd om met loep en camera bos en hei door te struinen op zoek naar bekende en onbekende soorten.

Moeraslevermos

Kegelmos met in de bakjes broedkorrels

Gedrongen kantmos met jonge kapsels

Gaaf buidelmos met lichtgroene bolletjes broedkorrels

Mossen hebben een respectabele leeftijd. Niemand weet precies wanneer de eerste soorten zich ontwikkelden uit Groenwieren. Het oudste fossiel is 320 miljoen jaar oud maar zeker is dat ver daarvoor al mosachtige plantjes zich op aarde bevonden. Misschien zagen ze er uit als ons Moeraslevermos van nu. Als thalleus levermos is het niet meer dan een groene flap met aan de onderzijde wat wortelachtige structuren. Geen nerf, geen stengel, alleen een glazige sporenkapselsteel met daarop een bolletje. Parapluutjesmos en Kegelmos hebben wat meer in hun mars. Een mooi patroon van ruitjes op het groen en bekertjes met stukjes mos als vorm van vegetatieve voortplanting. Veel verder ontwikkeld zijn al de bebladerde of folieuze levermossen. Duidelijke blaadjes in twee rijen langs een stengel maar nog wel hetzelfde sporenkapsel. Meest algemeen is het Gedrongen Kantmos die ook wel Platgeslagen Sinterklaasmutsmos genoemd wordt. Op bijna elke vochtige en rottende houtstomp te vinden.

Fraai Haarmos

Kussentjesmos

Haakmos

Thujamos

Mos is voor de wandelaar synoniem aan Haarmos. Ook het zo verfoeide Haakmos uit het gazon wordt nog wel als zodanig herkend. Toch zijn het twee vertegenwoordigers van verschillende groepen bladmossen. De één staat stram recht op, is nauwelijks vertakt en draagt als Topkapselmos zijn sporenkapsel fier op de top van de stengel. Haakmos daarentegen is een luie donder. Als slaapmos ligt het plantje languit en lijkt bijna verstrikt in warrige zijtakjes die alle kanten op gaan. Sporenkapsels maakt deze soort in Nederland eigenlijk nooit maar andere slaapmossen hebben hun kapsel in een rechte hoek op de stengel staand.

Gedraaid knikmos

Ruig Haarmos

Gewone gaffeltand, kapsel met peristoomtanden

Waterveenmos

Kapsels van bladmossen zijn ingenieuze doosjes die net zo lang dicht blijven tot de luchtvochtigheid precies goed is. Pas dan gaat er een rij tanden, het peristoom, open en kunnen de duizenden sporen op de wind naar andere oorden vertrekken. Haarmossen hebben geen gebit en doen het met een bijna papierdun vliesjes om de sporen voor een vroegtijdige ontsnapping te behoeden. Veenmossen lijken ergens tussen blad- en levermossen in te zitten als je alleen naar het kapsel zou kijken. Mooi rond en op een kort wit steeltje geplaatst.

Knopjesmos, geen kapsels maar bolletjes met broedkorrels

Hoewel Gewoon Haarmos en ook enkele Veenmossen decimeters lang kunnen worden zijn de meesten klein tot zeer klein. En dat betekent macro of zelfs super macro fotografie. In het veld met een reguliere Sigma 105 mm en thuis met een lastige Canon MP-E 65 mm die tot 5 x kan vergroten. En zelfs dat is soms niet genoeg omdat alleen celvorm en microscopisch kleine tandjes op de bladrand bij enkele soorten uitsluitsel geven over de ware identiteit. Mossen zijn dus letterlijk uitdagend bijzonder.

Alle mossen van Nederland zijn te vinden in de BLWG Verspreidingsatlas.