Nederland zoemt, deel 3

Grote Wolbij (Anthidium florentinum)

Een jaar lang wordt in Nederland met het Jaar van de Bij aandacht gevraagd voor onze wilde bijen. Het weekend van 12 en 13 mei is zelfs aangewezen als nationaal bijentel-weekend. Burgers, boeren en buitenlui zijn opgeroepen om tuin en veld in te gaan en daar een half uur te spenderen aan het zoeken, waarnemen en misschien zelfs fotograferen van wilde bijen. Zoekkaarten en websites zijn beschikbaar gesteld om ons allen op te werken tot bijenkenner. Maar met 350 soorten in Nederland, waarvan 225 alleen al in de drie noordelijke provincies, wordt dat wel een enorme uitdaging. Het gaat er dan ook meer om dat we ons bewust worden van wilde bijen in onze eigen leefomgeving. Vaak mooi getekend, ongevaarlijk en bovenal bijzonder nuttig voor bestuiving van planten.




Voor het derde deel van "Nederland zoemt" heb ik  samen met bijenkenner Anne-Jan Loonstra vijf soorten uitgekozen die nu vliegen en ook nog eens op veel plaatsen in ons land voorkomen. Paardenbloem, Smeerwortel, Longkruid, Hondsdraf, Paarse dovenetel en Bosbes bieden zeker kans om enkele van deze prachtige insecten tegen te komen.

Honingbij met gevuld stuifmeelkorfje aan de achterpoot

De Honingbij (Apis mellifera) is in Nederland geen wilde soort maar wel de meest bekende bij en daarom is deze opgenomen in deze serie. Het is ook een aangenaam grote soort die ideaal is om met bijen kennis te maken. Twee paar vleugels, duidelijke sprieten en een "wespentaille" vallen direct op. Aan de poten zitten stijve borstels die werken als korfjes voor het transport van stuifmeel naar de thuisbasis. Samen met hommels zijn het de enige echte "sociale' bijen in ons land, de meeste andere soorten leven soms wel naast elkaar maar nooit samen als volk in één nest. Enkele soorten kennen een overgangssituatie van voordeur-delers als de Eikenzandbij (Andrena ferox) tot aan de "Groepjesgroefbij"(Lasioglossum malachurum) die eerst een kleine werkstergeneratie produceert en pas daarna koninginnen die elk een nest stichten.

Weidehommel (Bombus pratorum)

Hommels kent ook iedereen. Groot, harig en al vroeg in het jaar actief. Maar er zijn ook kleinere soorten zoals de Weidehommel (Bombus pratorum). Juist nu volop vliegend op bijv. Hondsdraf. Een geel bandje over het zwart behaarde borststuk en een roodbruin behaarde achterlijfspunt zorgen voor een gemakkelijke herkenning. Volken van hommels zijn veel kleiner dan van honingbijen, bij de Weidehommel niet meer dan 50 tot 120 werksters.

Sachembij (Anthophora plumipes)

Onze meest bizarre bij is zeker de Sachembij  (Anthophora plumipes). Met hun verlengde middelste poten zien ze er uit alsof ze voortdurend op stelten lopen. Dat doen ze dan ook weinig, even zonnen en dan weer met een enorme snelheid op zoek naar interessante bloemen van Longkruid of Dovenetel. De bekende onderwijzer Jac. P. Thijsse zag in de zwarte haarborstels op de poten een gelijkenis met de kwastjes aan de broek van het Indiaanse opperhoofd Sachem. Nestgelegenheid vindt de bij van nature in slootkantjes maar plantenbakken of gaten in oude muren staan inmiddels ook op het lijstje van mogelijke woningen.

Geurgroefbij (Lasioglossum calceatum)

Op de zoekkaart "Wilde bijen in Tuinen" (te verkrijgen via de website van Jaar van de Bij staat een zeer intrigerend beestje: de Gewone Geurgroefbij (Lasioglossum calceatum). Het laatste deel van de naam is nog te begrijpen: het vrouwtje van dit zwarte bijtje heeft een groefje over de bovenkant van haar achterlijfspunt. Maar bijen die geuren? Inderdaad, mogelijk als afweer wordt door sommige Maskerbijen en misschien ook door enkele Groefbijen het zoetgeurende geraniol afgescheiden. Groefbijen maken hun nesten bij voorkeur op zandige of lemig-zandige grond maar zijn voor hun bloembezoek veel minder kieskeurig als zandbijen. Alles is goed als het maar stuifmeel oplevert.

Roodgatje (Andrena haemorrhoea), een Zandbij

Dubbeltand (Nomada ruficornis), broedparasiet op Roodgatje

Bijen en mieren worden vaak omschreven als een nijver volkje. Voortdurend bezig met nestbouw of het aanslepen van voedsel voor de komende kinderen. Maar waarom zou je zelf aan het werk gaan als anderen het ook voor je kunnen doen? Elke soort, van de grote hommels tot de kleinste zandbijen, heeft zijn eigen broedparasiet (koekoeksbij). Deze Dubbeltand (Nomada ruficornis) bijvoorbeeld, hier vreedzaam rondvliegend tussen de Blauwe Bosbessen in de wildeplantentuin van Hortus Haren. Haar gaat het om het Roodgatje (Andrena haemorrhoea), een mooie zandbij die  enkele honderden meters verderop zich uit de naad werkt om zoveel mogelijk stuifmeel naar haar nesthol te slepen. Als ze klaar is slaat de Dubbeltand toe. Een snelle inbraak, naar beneden, diep in het hol op zoek naar het de voorraadkast met het ei. Vaak wordt het ei van het Roodgatje opgegeten en vervangen door haar eigen "koekoeks"ei.

Nationaal Bijentelweekend, 12 en 13 mei, een uitstekende gelegenheid om eens kennis te maken met onze wilde bijen.

Meer informatie over Wilde Bijen:
Op deze blog: Nederland zoemt deel 1; Nederland zoemt, deel 2; Versuikerde voorjaarsbode (Rosse Metselbij); Bijzondere behuizing (Klokjesdikpoot en Grote Klokjesbij); Eenzaam maar niet alleen (Heidezijdebij, Heideviltbij en Pluimvoetbij)
Andere blogs: Grijze zandbij en zijn koekoek (Geert Sines) en Grijze Zandbij (Natuurkieker)
You Tube: Grijze zandbij; Facebook: Groningen zoemt
Websites: Jaar van de Bij 2012; Wilde Bijen en Bijenzoekkaart